AML dla NGO w Polsce: Obowiązki i Wyzwania w 2025 roku

Organizacje pozarządowe w Polsce podlegają coraz większym wymogom regulacyjnym związanym z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Przepisy AML (Anti-Money Laundering) nakładają na fundacje i stowarzyszenia liczne obowiązki, które wymagają wdrożenia odpowiednich procedur i mechanizmów kontrolnych. Niniejszy raport przedstawia kompleksowe omówienie wymogów AML dla organizacji pozarządowych w Polsce, wskazując kiedy są one instytucjami obowiązanymi, jakie procedury muszą wdrożyć oraz jak przygotować się do kontroli w tym zakresie. Szczególnie istotne są najnowsze regulacje wprowadzone w pakiecie AML/CFT z 2024 roku, które znacząco rozszerzają obowiązki w tym obszarze.

Spis Treści

Podstawy prawne i regulacyjne AML w Polsce
Stowarzyszenia i fundacje jako instytucje obowiązane
Obowiązki organizacji pozarządowych w zakresie AML
Nadzór i kontrola nad organizacjami pozarządowymi
Najnowsze zmiany w przepisach – Pakiet AML/CFT 2024
Praktyczne wskazówki dla organizacji pozarządowych
Wnioski i podsumowanie
- Źródła:

Podstawy prawne i regulacyjne AML w Polsce

Przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w Polsce opierają się na kilku kluczowych aktach prawnych. Podstawowym dokumentem jest ustawa z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, która określa zasady i tryb przeciwdziałania tym zjawiskom oraz warunki wykonywania działalności gospodarczej przez podmioty objęte regulacją1. Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana, z istotną zmianą wprowadzoną 30 marca 2021 roku.

Najnowsze regulacje to Pakiet AML/CFT, opublikowany 19 czerwca 2024 roku, który obejmuje trzy kluczowe akty prawne:

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1620 ustanawiające Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu
Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1640 dotyczącą mechanizmów zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu
Rozporządzenie (UE) 2024/1624 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu2

Celem tych regulacji jest ujednolicenie praktyk państw UE oraz wzmocnienie unijnych przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Pakiet AML/CFT jest bezpośrednią odpowiedzią na rosnące zagrożenia związane z przestępczością finansową w Unii Europejskiej, w tym wykorzystywaniem organizacji non-profit do nielegalnych działań2.

System przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w Polsce tworzą: Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), instytucje obowiązane oraz jednostki współpracujące11. Organizacje pozarządowe zostały włączone w ten system jako potencjalne podmioty zagrożone wykorzystaniem do działalności przestępczej.

Stowarzyszenia i fundacje jako instytucje obowiązane

Definicja i zakres obowiązków

Zgodnie z przepisami ustawy AML, zarówno fundacje jak i stowarzyszenia mogą być uznane za „instytucje obowiązane”, czyli podmioty zobowiązane do przestrzegania przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Artykuł 2 ust. 1 pkt 21 i 22 ustawy określa warunki, w których organizacje pozarządowe podlegają tym przepisom12.

Fundacja jest instytucją obowiązaną w zakresie, w jakim:

Przyjmuje lub dokonuje płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro
Niezależnie od tego, czy płatność jest przeprowadzana jako jedna operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane12

Analogicznie, stowarzyszenie posiadające osobowość prawną (wpisane do KRS) jest instytucją obowiązaną, gdy:

Przyjmuje lub dokonuje płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro
Niezależnie od tego, czy płatność jest przeprowadzana jako jedna operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane8 12

Warto podkreślić, że obowiązki wynikające z ustawy AML nie dotyczą stowarzyszeń zwykłych, które nie są wpisane do KRS, a jedynie do ewidencji prowadzonej przez właściwego starostę12.

Dlaczego organizacje pozarządowe podlegają regulacjom AML?

Organizacje pozarządowe zostały włączone do grupy instytucji obowiązanych, ponieważ uznaje się je za podmioty potencjalnie narażone na wykorzystanie do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu5. Przestępcy mogą próbować wykorzystywać organizacje non-profit do:

Ukrywania nielegalnie uzyskanych środków
Transferu pieniędzy między różnymi podmiotami
Finansowania działalności terrorystycznej pod przykrywką działalności charytatywnej5

Szczególne ryzyko dotyczy fundacji i stowarzyszeń organizujących zbiórki publiczne, loterie charytatywne lub operujących znacznymi kwotami darowizn. Również organizacje działające międzynarodowo, zwłaszcza w regionach podwyższonego ryzyka, są szczególnie narażone na wykorzystanie ich do nielegalnych działań5 12.

Obowiązki organizacji pozarządowych w zakresie AML

Organizacje pozarządowe spełniające kryteria instytucji obowiązanych muszą wdrożyć szereg procedur i mechanizmów zgodnie z ustawą AML. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Ocena ryzyka prania pieniędzy

Fundacje i stowarzyszenia jako instytucje obowiązane muszą przeprowadzić ocenę ryzyka związanego z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu w swojej działalności. Zgodnie z art. 27 ustawy AML, ocena ta powinna uwzględniać następujące czynniki12:

Rodzaj klientów/darczyńców organizacji
Państwa i obszary geograficzne działalności
Produkty, usługi i transakcje
Kanały dystrybucji

Ocena ryzyka powinna być proporcjonalna do charakteru i wielkości organizacji. Mniejsze stowarzyszenia mogą stosować uproszczone metody analizy ryzyka, podczas gdy większe fundacje powinny wdrożyć bardziej zaawansowane systemy12.

Wdrożenie wewnętrznej procedury AML

Na podstawie art. 50 ustawy, instytucje obowiązane muszą wprowadzić wewnętrzną procedurę przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu9. Procedura ta powinna określać:

Sposoby wykonywania środków bezpieczeństwa finansowego
Analizę i ocenę ryzyka
Zasady przekazywania informacji o transakcjach do GIIF
Zasady przechowywania dokumentów i informacji
Zasady wewnętrznej kontroli
Procedurę anonimowego zgłaszania naruszeń (procedura sygnalisty)9 18

Procedura AML musi być dostosowana do specyfiki danej organizacji, jej struktury, wielkości i rodzaju działalności. Nie jest wskazane korzystanie z gotowych szablonów, gdyż mogą one nie odpowiadać rzeczywistym potrzebom i charakterowi organizacji18.

Wyznaczenie osób odpowiedzialnych

Organizacje pozarządowe muszą wyznaczyć osoby odpowiedzialne za realizację obowiązków wynikających z ustawy AML. Zgodnie z art. 6 ustawy, instytucja obowiązana wyznacza kadrę kierowniczą wyższego szczebla odpowiedzialną za wdrażanie obowiązków AML12.

W przypadku fundacji i stowarzyszeń posiadających zarząd, należy wyznaczyć członka zarządu odpowiedzialnego za:

Zapewnienie zgodności działalności z przepisami AML
Przekazywanie zawiadomień do GIIF lub prokuratora w przypadku podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu12

Osoba ta powinna posiadać odpowiednią wiedzę z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz kompetencje do podejmowania decyzji wpływających na zarządzanie ryzykiem w organizacji12.

Zgłaszanie beneficjentów rzeczywistych do CRBR

Nowelizacja ustawy AML z 30 marca 2021 roku wprowadza obowiązek zgłaszania beneficjentów rzeczywistych organizacji pozarządowych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR)10.

Beneficjentem rzeczywistym w stowarzyszeniu rejestrowym osób fizycznych jest każda osoba fizyczna, która w organie stanowiącym ma więcej niż 25% głosów10. W przypadku fundacji, beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna sprawująca bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad fundacją poprzez uprawnienia umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez organizację10.

Zgłoszenia do CRBR muszą być dokonywane wyłącznie elektronicznie, na stronie crbr.podatki.gov.pl. Organizacje zarejestrowane w KRS przed 31 października 2021 roku miały czas na dokonanie zgłoszenia do 31 stycznia 2022 roku, natomiast podmioty zarejestrowane po tej dacie muszą dokonać zgłoszenia w ciągu 7 dni od wpisu do KRS10.

Raportowanie transakcji

Instytucje obowiązane, w tym organizacje pozarządowe, mają obowiązek zgłaszania do GIIF:

Transakcji gotówkowych o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15.000 euro
Okoliczności wskazujących na podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu
Uzasadnionego podejrzenia, że transakcja może mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu12

Zgłoszenie transakcji do właściwego prokuratora jest obowiązkowe, jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że wartości majątkowe będące przedmiotem transakcji pochodzą z przestępstwa innego niż pranie pieniędzy, finansowanie terroryzmu lub przestępstwo skarbowe12.

Nadzór i kontrola nad organizacjami pozarządowymi

Rola Generalnego Inspektora Informacji Finansowej

Centralnym elementem polskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu jest Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF). Jest to jednoosobowy centralny organ administracji państwowej, który funkcjonuje jako sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów3 11.

GIIF realizuje swoje zadania przy pomocy Departamentu Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów, który jest polską jednostką analityki finansowej (Financial Intelligence Unit, FIU)3.

Do zadań GIIF należy m.in.:

Analizowanie informacji dotyczących wartości majątkowych podejrzanych o związek z przestępstwem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu
Wstrzymywanie transakcji lub blokowanie rachunków
Współpraca z zagranicznymi jednostkami analityki finansowej3 11

Nadzór starosty nad stowarzyszeniami i fundacjami

W przypadku organizacji pozarządowych nadzór nad prawidłowym wypełnianiem obowiązków wynikających z ustawy AML sprawuje starosta właściwy ze względu na siedzibę organizacji7. Starosta może przeprowadzać kontrole w zakresie przestrzegania przepisów ustawy7.

Zgodnie z art. 25a ustawy Prawo o stowarzyszeniach oraz art. 14a ustawy o fundacjach, organizacje te są zobowiązane do składania corocznych oświadczeń, czy przyjęły płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, również w drodze więcej niż jednej operacji, które wydają się ze sobą powiązane7.

Przebieg kontroli w zakresie AML dla NGO

Kontrola w zakresie AML może być wcześniej zaplanowana lub przeprowadzona ad hoc. Organizacja pozarządowa podlegająca kontroli powinna wiedzieć, że5:

Kontrola jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy AML
Organ kontrolny ma obowiązek przedstawić upoważnienie do przeprowadzenia kontroli
Kontrola obejmuje weryfikację:
- Czy organizacja przeprowadziła ocenę ryzyka
- Czy wdrożono procedurę AML
- Czy wyznaczono osoby odpowiedzialne
- Czy stosowane są środki bezpieczeństwa finansowego
- Czy organizacja prawidłowo raportuje transakcje do GIIF
- Czy dokumentacja jest właściwie przechowywana5

Najnowsze zmiany w przepisach – Pakiet AML/CFT 2024

W czerwcu 2024 roku opublikowano nowy pakiet regulacji AML/CFT, który wprowadza istotne zmiany w systemie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu2.

Ustanowienie Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy

Na mocy rozporządzenia 2024/1620 ustanowiono Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (AMLA), który ma wzmocnić nadzór nad instytucjami obowiązanymi w całej Unii Europejskiej2. Urząd ten będzie koordynował działania krajowych organów nadzoru i jednostek analityki finansowej, co wpłynie również na nadzór nad organizacjami pozarządowymi.

Ujednolicenie praktyk państw UE

Pakiet AML/CFT ma na celu ujednolicenie praktyk państw członkowskich UE w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Dla organizacji pozarządowych oznacza to potencjalnie bardziej standardowe podejście do oceny ryzyka i stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w całej Unii2.

Wzmocnione wymogi dla instytucji obowiązanych

Nowe przepisy wzmacniają wymogi dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Instytucje obowiązane, w tym organizacje pozarządowe spełniające określone kryteria, będą musiały dostosować swoje procedury do nowych wymagań2.

Praktyczne wskazówki dla organizacji pozarządowych

Ocena statusu organizacji

Pierwszym krokiem dla każdej fundacji lub stowarzyszenia powinno być ustalenie, czy podlega ona przepisom ustawy AML jako instytucja obowiązana. Organizacja powinna przeanalizować, czy:

Jest fundacją lub stowarzyszeniem wpisanym do KRS
Przyjmuje lub dokonuje płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 10.000 euro
Organizuje loterie charytatywne lub inne wydarzenia, które mogą podlegać przepisom ustawy5 12

Przygotowanie i wdrożenie procedury AML

Jeśli organizacja uznana jest za instytucję obowiązaną, powinna przygotować i wdrożyć wewnętrzną procedurę AML, która powinna zawierać:

Zasady identyfikacji i weryfikacji tożsamości klientów/darczyńców
Analizę i ocenę ryzyka
Procedury monitorowania transakcji
Zasady przechowywania dokumentacji
Procedurę zgłaszania nieprawidłowości (whistleblowing)
Zasady raportowania do GIIF6 9

Szkolenia dla personelu

Organizacje powinny zapewnić regularne szkolenia dla swoich pracowników i wolontariuszy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Szkolenia te powinny obejmować:

Identyfikację podejrzanych transakcji
Stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego
Procedury zgłaszania nieprawidłowości
Najnowsze trendy i metody prania pieniędzy6 17

Przygotowanie do kontroli

Organizacje pozarządowe powinny być przygotowane do potencjalnej kontroli ze strony starosty lub innych organów nadzoru. W tym celu należy:

Prowadzić rzetelną dokumentację wszystkich działań związanych z AML
Regularnie aktualizować ocenę ryzyka
Przechowywać informacje o transakcjach podlegających zgłoszeniu
Dokumentować szkolenia personelu
Monitorować zmiany w przepisach5

Wnioski i podsumowanie

Przepisy AML nakładają istotne obowiązki na organizacje pozarządowe w Polsce, które muszą być świadome swojego statusu jako potencjalnych instytucji obowiązanych. Fundacje i stowarzyszenia wpisane do KRS, które przyjmują lub dokonują płatności gotówkowych o znacznej wartości, muszą wdrożyć odpowiednie procedury i mechanizmy kontrolne.

Najnowsze regulacje, w tym Pakiet AML/CFT z 2024 roku, wskazują na rosnące znaczenie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w polityce Unii Europejskiej. Organizacje pozarządowe powinny śledzić zmiany w przepisach i dostosowywać swoje procedury do nowych wymogów.

Warto podkreślić, że za nieprzestrzeganie przepisów AML grożą surowe sankcje, w tym kary finansowe. Jednocześnie, odpowiednie wdrożenie procedur AML może przyczynić się do zwiększenia transparentności działania organizacji i budowania zaufania wśród darczyńców oraz partnerów.

Organizacje pozarządowe stają przed wyzwaniem zbalansowania wymogów regulacyjnych z efektywnym realizowaniem swojej misji społecznej. Kluczowe jest zatem podejście proporcjonalne do wielkości i charakteru działalności organizacji oraz korzystanie ze specjalistycznego doradztwa w zakresie AML.

Autorzy: zespół redakcyjny ForumSiemiona.pl – łączymy doświadczenie dziennikarskie, merytoryczną rzetelność i optymalizację pod kątem wyszukiwarek. Masz własne wideo lub inne informacje? Napisz do nas: AdminForumSiemiona@proton.me

Chcesz wiedzieć więcej o sprawach ważnych dla NGO z Siemianowic Śląskich? Dołącz do naszej społeczności na Forum Siemiona! Dyskutuj, komentuj i bądź na bieżąco z najważniejszymi wydarzeniami w naszym mieście. 📢 Odwiedź Forum Siemiona i dołącz do Strefy NGO już teraz!